Malta Orkidesi, Altınotu veya Ölmez Çiçek, Zerafa’nın Deniz Lavantası, Karahindiba… İsimlerini bile bilmediğimiz onlarca bitkiden yalnızca birkaçı…

Doğa onu oluşturan ögelerin gösterdiği çeşitlilik ve estetik çekiciliğiyle fotoğrafçılara konu olmayı sürdürmeye devam ediyor. Fotoğrafçıların doğaya olan bu ilgisi ise doğa fotoğrafının özel bir alan olmasını ve sınırlarını çizmesini de beraberinde getiriyor.

Küçük bir ada ülkesi olan Malta, doğal bitki örtüsü yönünden çok zengin değildir. Adanın büyük bir bölümünü ekili alanlar oluşturmaktadır. Diğer bölgeler ise genellikle çorak ve kayalıktır. Tek geniş ormanlık alan Halep çamlarının hakim olduğu BuskettBahçeleri’dir. Dağ tepelerinin ve kıyı kayalıklarını oluşturan sert kireçtaşı, kekik, biberiye ve böğürtlen çalılarının yetişmesine ve tipik akdeniz bitki örtüsü olan zeytin ağaçlarının ve ılgın ağaçlarının büyümesine elverişlidir. Deniz rezenesi, deniz karanfili, sütleğen ve dikenli çöven ise deniz kenarındaki kayalıklarda rahatlıkla görülebilmektedir.

Yeryüzünün yalnızca belirli bölgelerinde yayılış gösteren yani yaşam alanı belirli bir bölgeyle sınırlı canlı tür ya da cinslerine endemik bitki türü denilmektedir. Bu nedenle de Malta’da bulunan bir tür, Malta’ya özgü endemik tür olarak adlandırılmaktadır.Malta ulusal mirasının bir parçası olmasından dolayı endemik türler, Malta adası için oldukça önemlidir. Nesli tükenmiş olduğu bilinen Malta bitkileri çeşit yönünden oldukça zengindir. Örneğin birçok alg, Malta sularında bulunmaktadır.

Trakeofitler olarak da bilinen vasküler bitkiler, Malta’da en çok incelenen ve taksonomik açıdan da en çeşitli gruplar arasındadır. Yerli bitki örtüsü çeşitli endemikleri içeren yalnızca 1200 çiçekli bitki türüne sahiptir. CheirolophusCrassifolius, AtriplexLanfrancoi veHelichrysumMelitensis kritik derecede tehlike altında oldukları için IUCN yayınına dahil edilmiştir. Her ne kadar ulusal ve uluslararası mevzuat tarafından sıkı bir şekilde korunuyor olsalar da Avrupa Topluluğu önemine sahip türler olmalarından dolayı bu endemik bitkileri ve yaşam alanlarını daha fazla korumak için özel koruma alanları belirlenmiştir. Malta küçük bir ada ülkesi olmasına rağmen 40’tan fazla orkide türüne ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan birkaçı I-Orkida Piramidali (anacamptisUrvilleana) ve il-brimbasewda (Ophrysmelitensis) gibi endemik türlerdir. Bu türlerin önemli bir kısmı ise Orta Akdeniz bölgesi ile sınırlıdır.

Malta adalarının Akdeniz’in merkezindeki konumu ise bitki örtüsüne özel bir önem kazandırmaktadır. Malta florası en çok Sicilya’nınkine, özellikle de Malta Adaları’nın yaklaşık 12 bin yıl öncesine kadar aralıklı olarak bağlandığı Hyblean Bölgesi’ne benzemektedir.

Malta adaları benzer Akdeniz bölgelerinin çoğundan daha düşük bir endemizm derecesine sahiptir. Bu ilk bakışta garip görünebilir çünkü bu adalar aynı zamanda en izole yerlerdir ve bu nedenle daha yüksek bir endemizme sahip olmaları beklenir. Bu durum muhtemelen çevre üzerindeki yoğun insan etkisi nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte adaların izolasyonu; ikisi Palaeocyanus ve Cremnophyton olmak üzere monotipik cinse atanan birkaç endemik türe damgasını vurmuştur.

Bitki türleri; botanik ailelerine ve cinslerine göre sınırlandırılır. Malta’da yaklaşık 70 – 80 türün neslinin tükendiğine inanılmaktadır ve bu ülkenin aşırı popülasyonu ve hızlı gelişimi ana koruma sorunlarından biridir. Bu adalardaki bitkilerin biyolojik çeşitliliği oldukça zengindir.

Endemik bitkiler özet habitatlarda ve sınırlı bölgelerde yetişen bitkiler oldukları için ve bazılarının yayılış alanları çok dar olduğu için kolaylıkla yok olabilirler. Çok dar yayılışlı endemik bitkiler için bu risk oldukça yüksektir. Malta’nın ulusal bitkisi Malta Kaya Centaury dahil olmak üzere, sadece Malta’da yaklaşık 15 vasküler bitki türü bulunmaktadır.İşte türleri yalnızca Malta’da görülen başlıca endemik bitkiler…

Malta Kayası Kantaronu (Cheirolophus Crassifolius): UICN Kırmızı Listesi’nde Kritik Tehlike Altında bulunan Malta Kayası Kantaronu, çiçekli bir bitki türüdür. Cheiropolhus kırmızı kafa anlamına gelirken, crassifolius ise kalın yapraklar anlamına gelmektedir. Yaprakları ise kaşık şeklindedir. Malta’nın 1973’ten beri ulusal bitkisi olan Malta Kayası Kantaronu, Malta’ya özgüdür. Bitkinin doğal yaşam alanları kayalıklar ve kıyı vadileridir. Bununla birlikte habitat kaybı nedeniyle bitki kritik olarak tehlike altındadır.

Helichrysum Melitense: Yüksekliği 30 ile 70 cm arasında değişen alçak bir çalı olan HelichrysumMelitense dik olan küçük mızrak şeklinde yapraklara sahiptir. Çiçekler köri gibi kokar ve iç mekanda kurutulduğunda orijinal renkleriyle uzun yıllar dayanabilirler. Bu nedenle sonsuz adı verilmektedir. Yaprakların yüzeylerinde çok sayıda minik gümüş tüyler vardır ve ıslandığında yeşil görünürler. Ancak kuruduğunda gümüşi tonlarda gözükmektedir. Üzerindeki tüyler ise bitkiyi şiddetli rüzgarlara ve yaz kuraklığının kurumasına karşı korur. Doğal yaşam alanları dik kayalıklardır.

Sandarac Ağacı (Tetraclinis Articulata): Sandarac Sakız Ağacı, Malta’nın milli ağacı olup yavaş şekilde büyümektedir. TetraclinisArticulata, gövdesinden filizlenerek yeniden büyüyebilen az sayıdaki kozalaklı ağaçtan biridir.TetraclinisArticulata, selvi ağacı ailesinin bir parçasıdır. Yaprak dökmeyen ağacın yüksekliği 6 – 15 metre arasında olup, ağaçta hem erkek hem de dişi kozalaklar görülmektedir. Bu kozalaklı ağaç, kesildikten sonra tekrardan büyümek için olağanüstü bir yeteneğe sahiptir.

Malta Tuz Ağacı (Darniellamelitensis): Malta’ya özgü endemik bitki türlerinden biri olan Malta Tuz Ağacı genellikle uçurum kenarlarında ve kayalıklarda yetişir. Yaprakları küçük ve etlidir. Malta Tuz Ağacı; su, kuvvetli rüzgar, deniz serpintisi ve yetersiz toprak gibi tüm zorlu koşullara dayanıklıdır. Çiçekleri küçük ve göze çarpmaz. Gübrelenmeyi takiben beş kanatlı bir meyve üretmektedir. Tohumların ana bitkilerden uzağa taşınmasını sağlayan kanatlar,rüzgar aracılığıyla geniş bir dağılım sağlamaktadır. Bu bitki, Darniella cinsinin Avrupa’daki tek temsilcisidir. Ulusal mevzuata göre korunan çalının izinsiz kesilmesi ve budanması kesinlikle yasaktır.

Malta Pyramiday Orkide (Anacamptis Urvilleana): Narin çiçekleriyle sadece Malta adasında yetişen bu endemik orkide, steplerde yaşamaya alışkındır.  Malta Piramidal Orkidesi, Şubat ve Nisan ayları arasında çiçek açar. Endemik türler genellikler daha küçük olmalarına rağmen soluk pembe veya beyaz çiçeklere sahip olmasına rağmen iki tür şekil ve renk bakımından çok benzerdir. Malta’da içinde büyüdüğü sığ toprak ve rüzgarın etkisi nedeniyle genellikle çok daha küçük olmasına rağmen 30 cm’ye kadar büyüyebilirler.

Malta Örümcek Orkide (il-brimbas-sewda): Malta adalarında bulunan il-brimba s-sewda olarak da bilinen Malta Örümcek Orkidesi, karasal orkide türlerinden biridir.  Malta’da sıklıkla garigue, kayalık bozkır ve makiliklerde bulunur. Yaprakları genellikle düz ve mızrak şeklindedir. Çiçekleri ağırlıklı olarak kahverengi veya morumsu siyah tüylü olmaktadır. Bu bitkiler çimenli ovalarda büyüdükleri için çiçeklenmeden önce fark edilmeleri oldukça zordur. Bu türün çanak yaprakları ise yeşil, sarımsı – yeşil, beyazımsı – yeşil, pembeden hatta neredeyse beyaza kadar önemli ölçüde farklılık gösterir. Mart ve Mayıs ayları arasında ortaya çıkarlar. Malta Örümcek Orkidesi; Malta, Gozo ve Comino’ya özgü olup ilk kez 1992’de tanımlanmıştır. Bu bitki flora, fauna ve doğal habitatlar koruma yönetmeliği kapsamında sıkı korumalı bitki olarak ilan edilmiştir. İlgili makamlardan gerekli izinler alınmadan bu bitkinin budanmaması, düşürülmemesi veya sökülmemesi gerekmektedir.

Zerapha’nın Deniz Lavantası (Limonium Zeraphae): Zerapha’nın Deniz Lavantası özellikle Coralline veya Globigerina Kireçtaşı üzerinde ve denize yakın bölgelerde yetişir. LimoniumMelitense, LimoniumVirgatum ve LimoniumZeraphae olmak üzere tanımlanmış üç türü vardır. Çiçeklenme zamanı yazdan sonbahara kadardır. 10 ile 40 cm uzunluğundaki çiçek saplarının dalları kesinlikle tek bir yönü işaret eder. Malta’ya özgü olan tür genellikle kayalık kısımlarda yetişmektedir.

Malta Hyoseris: Malta’ya özgü endemik bitkilerden biri olan Malta Hyoseris, yalnızca Malta ve Gozo’da bulunmaktadır. Malta’da nadir bir tür olmasına rağmen, Gozo’nun kayalıkları ve kıyı şeridinde daha yaygındır. 30 cm yüksekliğe kadar büyüyen bu küçük çalı, Malta adalarının sıcak yaz aylarına dayanabilmesi için yaprak dökmeyen, sulu yapraklara sahiptir. Yaprakları parlak ve çok olup, gövde üzerinde tek bir yerden başlayan yoğun bir set halinde düzenlenmiştir. Üzerindeki sarı çiçekler yıl boyunca görülebilir. Ancak çiçeklenme esas olarak ilkbahar ve Ağustos aylarında gerçekleşir. Çiçek tozlaştıktan sonra rüzgarla dağılan bir tohum içeren bir meyve üretir. Malta Hyoseris’in eski bir tür olduğu bilinmektedir. Çok yıllık çalılardan ziyade genellikle yıllık bitkiler olan Akdeniz’deki diğer Hyoseris türlerinin atası olarak da kabul edilebilir. Bu türün etli yaprakları genellikle salatave çorbalarda kullanılmaktadır. Kısıtlı dağıtımı nedeniyle buna izin verilmemesine rağmen çeşitli tıbbi amaçlar için de kullanılabilmektedir. Malta Hyoseris, ulusal ve Avrupa mevzuatı tarafından sıkı bir şekilde korunmaktadır.

Malta Adaları alan olarak çok küçük olmasına rağmen bazıları benzersiz olan çok sayıda endemik türe ev sahipliği yapmaktadır. Bu endemik türler, şu anda Malta ulusal mirasının bir parçasını oluşturdukları için de oldukça önemlidir.